Region Bełchatowski jest siedzibą jednej z największych na świecie odkrywkowych kopalni węgla brunatnego. To także tu znajduje się Elektrownia Bełchatów – największy emitent gazów cieplarnianych w Unii Europejskiej. Za sprawą szkód klimatycznych, jakie wywołuje spalanie węgla, w najbliższych latach bełchatowski kompleks będzie stopniowo wygaszany. Czy region jest na to gotowy?
Odpowiedzi na to pytanie szukają autorzy nowego filmu Bełchatów – co dalej po węglu?. W zrealizowanym przez Ośrodek Działań Ekologicznych „Źródła” reportażu filmowym wzięli udział mieszkańcy regionu, przedstawiciele władz lokalnych i eksperci z zakresu zielonej transformacji.
Żyjemy w czasach kryzysu klimatycznego, grozi nam katastrofa
Węgiel brunatny jest nie tylko najbardziej szkodliwym dla środowiska rodzajem węgla. Jego spalanie jest też bardzo niebezpieczne dla zdrowia. Jak stwierdza jedna z cytowanych w filmie ekspertek, Weronika Michalak z HEAL Polska, jeśli jesteśmy narażeni na bardzo wysokie stężenia zanieczyszczeń w krótkim okresie, grożą nam ostre stany i tzw. incydenty np. sercowo-naczyniowe typu zawał serca czy udar mózgu. Na potwierdzenie tych słów, autorzy filmu przytaczają konkretne dane. Tylko w 2016 roku koszty zdrowotne emisji zanieczyszczeń powietrza z Elektrowni Bełchatów, obejmowały m.in. 489 przedwczesnych zgonów i 7864 ataków astmy u dzieci.
Jak uratować Bełchatów przed upadkiem?
Szansą na poprawę sytuacji mieszkańców regionu bełchatowskiego jest przeprowadzenie sprawiedliwej transformacji. Czyli takiej, która zapewni miejsca pracy i nowe inwestycje w regionie, ale także przygotuje mieszkańców na zmiany spowodowane planowanym wygaszeniem elektrowni.
W tym celu Urząd Marszałkowski Województwa Łódzkiego powołał Macieja Kozakiewicza na stanowisko pełnomocnika Zarządu Województwa Łódzkiego ds. transformacji regionu bełchatowskiego. Jego głównym zadaniem jest uświadomienie społeczeństwa lokalnego, że na dokonanie niezbędnych zmian została już tylko dekada. W czerwcu 2021 roku został przyjęty przez Zarząd Województwa Terytorialny Plan Sprawiedliwej Transformacji dla woj. łódzkiego, w którym została zawarta deklaracja ograniczenia produkcji energii z węgla brunatnego o 80% do 2030 roku. Dokument ten otwiera przestrzeń do ingerencji w lokalny rynek pracy, ale także pozwala na tworzenie nowych projektów stymulujących rozwój regionu – stwierdza Kozakiewicz.
Warto korzystać z doświadczeń
Autorzy filmu przekonują, że mieszkańcy regionu bełchatowskiego mogą wiele skorzystać na zapoznaniu się z doświadczeniami innych społeczności, które zmagały się z podobnym problemem.
Stanisław Gotkowicz, dyrektor Regionalnej Izby Gospodarczej w Bełchatowie, zaznacza, że przykładem, z którego należy czerpać jak najwięcej, jest Wielkopolska Wschodnia. To pierwszy subregion w Polsce, który zadeklarował osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2040 roku. Korzystanie z węgla w tamtejszych elektrowniach ma zakończyć się już dekadę wcześniej.
Inny przywoływany w filmie ekspert, prof. Andrzej Szablewski, który badał transformacje w innych krajach, uważa, że w społeczeństwie trzeba wywołać poczucie odpowiedzialności, gdyż ludzie wiedzą czego potrzebują. Zmiany powinny być zgodne z ich wizją, ale także z wizją potencjalnych nowych pracodawców.
Dr Izabela Warwas z Uniwersytetu Łódzkiego zaznacza, że kluczowe jest to, aby zadbać o to, by nadchodząca zmiana była zrozumiała i wzbudzała pozytywne emocje w mieszkańcach regionu. Dopiero gdy społeczeństwo będzie rzetelnie poinformowane, poczuje się bezpieczniej w tej zmianie. Należy jednak pamiętać, by przedstawiać rzeczowe i sprawdzone argumenty za, ale także przeciw, by uczciwie pokazać wszystkie efekty tego złożonego procesu.
Co dokładnie czeka region bełchatowski po węglu? Nie znamy jeszcze dokładnej odpowiedzi na to pytanie. Film Ośrodka Źródła dowodzi jednak, że transformacja może być nie tylko wyzwaniem, ale i szansą dla mieszkańców.