Mimo, że od zamknięcia ostatniej kopalni w Genk, w regionie Limburgii, minęło 30 lat, miasto wciąż jest w procesie transformacji ekonomicznej. Siłą napędową tych procesów jest rosnące wykorzystanie postindustrialnego dziedzictwa i infrastruktury – zasobów, na bazie których można budować przyszły rozwój.
KLUCZOWE FAKTY:
Lokalizacja: Genk, Limburgia, Belgia
Rodzaj działania: transformacja miasta, zmiana przeznaczenia infrastruktury
Aktorzy procesu: sektor prywatny, samorząd lokalny i regionalny
Warunki finansowania: fundusze UE, wsparcie państwa, budżet regionalny
Typ węgla: węgiel kamienny
PKB: równe średniej krajowej
Poziom bezrobocia: poniżej średniej krajowej
Populacja: rosnąca i starzejąca się
KLUCZOWE ELEMENTY
PODEJŚCIE. Zachowanie dziedzictwa połączone z dywersyfikacją regionalnej ekonomii, połączenia podejścia „od dołu” i „od góry”
SPRZYJAJĄCE WARUNKI. Uprzednio zdefiniowane działania dla zrównoważonego rozwoju, sprzyjające warunki wyjściowe w regionie, inwestycje rządowe i zachęty podatkowe
WYZWANIA. Przekonanie interesariuszy do potencjalnych korzyści płynących z zachowania dziedzictwa i wykorzystania w nowy sposób infrastruktury i miejsc po kopalni zarządzania długofalową zmianą realizowaną w środowisku wielu różnych aktorów procesu o odmiennych interesach
OSIĄGNIĘCIA. Wspieranie transformacji poprzez nadanie każdej z dawnych kopalni wiodącego tematu dla przyszłej aktywności ekonomicznej, czego skutkiem był rozwój pomysłów i innowacji; odnowa górniczego dziedzictwa i miejsc po kopalniach – uczynienie z nich zabytków, szanujących górniczą historię regionu
TRANSFORMACJA W TOKU. Kiedy Genk zostało zmuszone do definitywnego wstrzymania działalności wydobywczej, liderzy lokalnej społeczności szukali alternatywnych sposobów na pozyskanie przychodów i stworzenie możliwości rozwoju. Odchodzenie od ciężkiego przemysłu było w Genk długim, wielostopniowym procesem, który trwa do dziś.
WSTĘP
Przez ostatnie 100 lat wizerunek Genk i jego krajobraz kulturowy były kształtowane przez główną działalność przemysłową podejmowaną w mieście: wydobycie węgla. Jednak kiedy miasto zostało zmuszone do definitywnego wstrzymania działalności wydobywczej, liderzy lokalnej społeczności szukali alternatywnych sposobów na pozyskanie przychodów i stworzenie możliwości rozwoju. Odchodzenie od ciężkiego przemysłu było w Genk długim, wielostopniowym procesem, który trwa do dziś.
Pierwsza znacząca zmiana zaszła w latach sześćdziesiątych XX wieku, kiedy po zamknięciu pierwszej kopalni węgla, w mieście powstała duża fabryka Ford Motor Company. W latach osiemdziesiątych miasto zaczęło przyciągać kolejnych inwestorów z branży przemysłowej – głównie firmy z sektora motoryzacyjnego, związane z fabryką Forda, ale również firmy logistyczne – i uczyniło z nich rdzeń swojego nowego systemu gospodarczego.
W 2014, kiedy producent samochodów zdecydował o zamknięciu swojej fabryki w Genk, miasto zostało zmuszone do kolejnej głębokiej transformacji.
Tym razem zdecydowano, że zamiast opierać lokalny rozwój wyłącznie na przemyśle, lepiej zdywersyfikować gospodarkę. Jednocześnie zaczęły się dyskusje na temat nowego potencjalnego wykorzystania dziedzictwa i infrastruktury węglowej w regionie. Tereny te przez wiele lat pozostawały opuszczone i uległy degradacji. Na przykład kopalnia węgla Waterschei zakończyła swoją działalność w 1987 roku, ale zakład został odkupiony przez miasto dopiero w 2006 roku.
Mimo że temat podjęto dopiero kilkadziesiąt lat po zamknięciu kopalń, ochrona infrastruktury górniczej i dziedzictwa górniczego stała się jedną z głównych myśli przewodnich obecnej i nadal trwającej fazy transformacji. Ma to pozwolić wykorzystać możliwości dostępne na lokalnym obszarze.
PIERWSZA FAZA
Podejście odgórne: koncentrowanie się na inwestycjach wewnętrznych i pozbyciu się infrastruktury górniczej oraz związanego z nim dziedzictwa kulturowego
DRUGA FAZA
Stworzenie wizji w dłuższej perspektywie: współpraca pomiędzy burmistrzami i gminami
TRZECIA FAZA
Podejście oddolne: koncentrowanie się na zrównoważonym rozwoju, kulturze, dziedzictwie oraz turystyce
CZWARTA FAZA
Tworzenie relacji między terenami i społecznościami: zwiększona współpraca pomiędzy różnymi szczeblami władzy
KOLEJNY ETAP?
ETAPY TRANSFORMACJI I ZARZĄDZANIA W REGIONIE LIMBURGII
Włożono duży wysiłek w znalezienie nowych sposobów na wykorzystania dawnych terenów górniczych. Wśród inicjatyw podjętych w ostatnich latach w Genk skupiono się w szczególności na trzech projektach – wszystkie związane są z przekształceniem zlikwidowanych kopalń węgla.
Jednym ze zrewitalizowanych miejsc jest Thor Park, położony w dawnej kopalni węgla Waterschei. Jest to symbol transformacji z wydobycia węgla na zieloną energię. Dawniej była to kopalnia zatrudniająca siedem tysięcy osób, a dziś stała się centrum technologii, czystej energii oraz innowacji. Ten wyjątkowo nowoczesny, 93-hektarowy park technologiczny gości przedsiębiorstwa zajmujące się działalnością badawczo-rozwojową, innowacją, biznesem, rozwojem pracowników, i urbanizacją.
W większości wyburzona kopalnia Zwartberg została przekształcona w park biznesowy, w którym działają przede wszystkim małe i średnie przedsiębiorstwa oraz lokalne firmy. Obecnie znajduje się tu także ogród publiczny, pracownia sztuki i park badawczy w dziedzinie bioróżnorodności (zwany La Biomista).
Wreszcie C-Mine, przestrzeń utworzona w byłej kopalni węgla Winterslag. Obecnie pełni funkcję centrum twórczego i kulturalnego, skupiającego się głównie na edukacji, gospodarce kreatywnej, rekreacji oraz sztuce. Mieszczą się w nim kino, teatr, wydział Luna School of Arts, a także przestrzeń przeznaczona na organizację różnego rodzaju wydarzeń. Miejsce to pełni także funkcję inkubatora dla start-upów. Przyciąga również turystów, oferując wyjątkowy wirtualny spacer po dawnym terenie kopalni.
Genk stało się dynamicznym i przedsiębiorczym miastem, które skupia się na tworzeniu bogactwa i trwałych miejsc pracy. Aby wzmocnić przyszłą konkurencyjność gospodarczą, na tym etapie transformacji Genk koncentruje się na przejściu z przemysłu wydobywczego do innowacyjnej gospodarki wytwórczej, opartej na wiedzy.
GŁÓWNE WYZWANIA
Ponieważ władze lokalne na różnych szczeblach miały odmienne plany związane ze sposobem przeprowadzenia transformacji, uzgodnienie wspólnego planu na rzecz rewitalizacji regionu okazało się być niemałym wyzwaniem. Tym bardziej, że wiele osób było nastawionych sceptycznie do proponowanych zmian i nowych kierunków rozwoju, mając na uwadze dziedzictwo przemysłowe i krytykę wobec potencjalnych ścieżek rozwoju.
Jednym z największych wyzwań było ocalenie dawnych zakładów górniczych przed rozbiórką.
THOR PARK
Science Park – Siedziba przedsiębiorstw high-tech, centrów badawczych, instytutów opierających się na wiedzy
Energyville – Europejski instytut badań nad inteligentnymi i zrównoważonymi systemami energetycznymi
IncubaThor – Platforma usługowa oferująca doradztwo oraz infrastrukturę dla przedsiębiorstw z sektora energii oraz inteligentnej technologii
Park biznesowy High-Quality – Park biznesowy dla firm zajmujących się tworzeniem usług i rozwojem wiedzy w zakresie inżynierii, technik informatycznych i komunikacyjnych, energii, żywych laboratoriów i wielu innych
MoThor – Projekt oferujący zrównoważone biura i przestrzenie do pracy
Thor Central – Centrum biznesowo-rozrywkowe z usługami i różnego rodzaju udogodnieniami, takimi jak strefa gastronomiczna, sale konferencyjne, audytorium
T2 Campus – Kampus szkoleniowy z ofertą edukacyjną dla osób w różnym wieku i o różnorodnych zainteresowaniach
Urban Park – Teren rekreacyjny z aktywnościami związanymi z zachowanym dziedzictwem poprzemysłowym i górniczym
REWITALIZOWANA KOPALNIA WINTERSLAG
Zrewitalizowana kopalnia Winterslag, która nosi obecnie nazwę C-Mine, stała się siedzibą 42
firm i pozwoliła stworzyć 330 miejsc pracy w dziedzinie gospodarki kreatywnej. Trudno było przekonać decydentów o tym, że dawna infrastruktura górnicza może stać się atutem i że nie ma potrzeby jej wyburzania. Część infrastruktury została rozebrana, włącznie z linią kolejową, co w późniejszym czasie uznano za błąd – gminy i regionalni interesariusze ostatecznie chcieli ją przywrócić.
Region Limburgii posiada raczej charakter podmiejski – jego największe miasto, Genk, liczy zaledwie 66 000 mieszkańców. Rzadko udaje się przyciągnąć w takie miejsca duże firmy, które z reguły preferują bardziej zurbanizowane ośrodki. Obecna ścieżka transformacji bierze ten fakt pod uwagę i jej celem jest rozwinięcie bardziej zróżnicowanej gospodarki, łączącej w sobie przedsiębiorstwa technologiczne, firmy związane z produkcją czystej energii, i cały wachlarz możliwości dla sektora usług.
Mimo poczynionych postępów region nadal stoi przed wyzwaniem związanym z ponownym znalezieniem zatrudnienia dla osób, których umiejętności przestały być potrzebne po zamknięciu zakładów motoryzacyjnych i stopniowym odejściu od węgla. Ponadto większość inicjatyw w zakresie transformacji jest nadal zagrożona, ponieważ najczęściej finansowane są ze źródeł zewnętrznych, co czyni je wrażliwymi na zmiany ram polityki i ściśle z nimi związanego finansowania.
SPRZYJAJĄCE WARUNKI
Genk znajduje się w gospodarczo-logistycznym centrum Europy i posiada dogodny dostęp do korytarzy transportu kolejowego, wodnego i do kilku autostrad. Dodatkowo miasto może korzystać z solidnej bazy wiedzy, dzięki sąsiedztwu kilku ważnych uniwersytetów. Dzięki tym uwarunkowaniom, region może spoglądać z optymizmem na perspektywy przyszłego rozwoju.
Władze miasta zrozumiały, że transformacyjne innowacje wymagają zarówno podejścia oddolnego, jak i odgórnych projektów rozwoju na większą skalę. Rada miejska realizuje zatem strategię dwutorową w zarządzaniu procesem transformacji: z jednej strony wspiera projekty na małą skalę, zainicjowane przez obywateli i organizacje pozarządowe, a jednocześnie stosuje bardziej tradycyjne, odgórne podejście do inwestycji na większą skalę.
Z biegiem czasu zmieniły się poglądy i strategie dotyczące transformacji; dzisiejsze podejście opiera się na doświadczeniach ze zmianami strukturalnymi w okresie ostatnich dziesięcioleci.
Ustalono, że każdy dawny zakład górniczy, biorący udział w procesie skoordynowanego rozwoju regionalnego – w tym inne kopalnie w Limburgii, spoza obszaru Genk – będzie miał wyznaczony temat przewodni (np. czystą technologię, przestrzeń kulturalną i rekreacyjną, działalność związaną z energią etc.). Strategia ta pozwoliła zdywersyfikować przyszłe przeznaczenie aktywów i uniknąć konkurencji, która w tym przypadku mogłaby przynieść efekt odwrotny od zamierzonego. Co najważniejsze, ułatwiło to wczesne etapy procesu transformacji i pomogło naprowadzić uczestników i decydentów na określone kierunki w zakresie inicjowania pomysłów i wspierania innowacji.
Rewitalizacja dawnych terenów górniczych w Genk została dofinansowana m.in. grantem w wysokości 217 milionów euro, zaplanowanym przez władze Flandrii w 2014 roku, co umożliwiło opracowanie obszernego planu inwestycyjnego. Rząd zapewnia również zachęty podatkowe i subsydia dla przedsiębiorstw i instytucji akademickich, gotowych do podjęcia pracy na tym obszarze. W celu sfinansowania dotacji miasto opracowało specjalny instrument zintegrowanych inwestycji, który umożliwił również skorzystanie ze środków kilku funduszy unijnych (EFS, EFRR oraz Funduszu Spójności).
Aby wzmocnić zdolność do podjęcia transformacji, w 2015 roku władze wydały 8,5 % budżetu miasta na inwestycje w poszerzanie wiedzy, utworzenie międzyresortowego zespołu ds. transformacji oraz zwiększenie wysiłków na rzecz wzmocnieniu podmiotowości obywateli.
W 2008 roku region Limburgii zadeklarował, że planuje osiągnąć neutralność wobec efektu cieplarnianego, a miasto Genk zaangażowało się w projekt Accelerating and Rescaling Transitions to Sustainability (ARTS), w ramach którego określono 90 działań do zrealizowania w celu wsparcia zrównoważonego rozwoju w mieście. Inicjatywy te stały się ważnym impulsem na rzecz zrównoważonego rozwoju i pozwoliły zacieśnić współpracę między politykami a interesariuszami spoza grona konsorcjum na rzecz rozwoju projektu.
OSIĄGNIĘCIA
Obecnie Genk z powodzeniem przeszło od górnictwa do gospodarki opartej na produkcji i rozwoju wiedzy i stało się – wraz z regionem, którego jest częścią – wzorem w dziedzinie rewitalizacji infrastruktury poprzemysłowej i górniczej. Thor Central i C-Mine (na zdjęciu) są idealnym przykładem na to, że zamiast wyburzać istniejące obiekty górnicze, można wykorzystać je do stworzenia unikalnej i rozpoznawalnej budowli. Struktury, która pokazuje, jak ważnym element historii regionu jest jego dziedzictwo kulturowe, a jednocześnie pozwala na przekształcenie opuszczonych zakładów w przestrzeń na nowoczesne miejsca pracy.
KLUCZOWE WNIOSKI
- Zmiana przeznaczenia i wykorzystanie istniejącej infrastruktury i dziedzictwa kulturowego może pozytywnie wpłynąć na przekształcenie historycznej i przyszłej tkanki miasta, pod warunkiem, że uda się połączyć dziedzictwo górnicze z innowacjami, modernizacją oraz krajowymi i międzynarodowymi możliwościami dywersyfikacji
- Nadanie terenowi lub terenom dawnych kopalń tematu przewodniego bądź określonej wizji pomaga uniknąć komplikacji i niepotrzebnej konkurencji pomiędzy poszczególnymi gminami oraz zakładami, a tym samym rozwinąć nowe pomysły i zwiększyć zaangażowanie opinii publicznej w procesy zmian
- Współpraca i koordynacja pomiędzy gminami – które często mają własne i sprzeczne interesy – mogą zapewnić lepsze możliwości rozwoju dla całego regionu
- Transformacja może być procesem długoterminowym, przechodzącym przez różne etapy działań i polityki, łącząc podejście oddolne z podejściem odgórnym
CO WARTO DODATKOWO PRZECZYTAĆ
Artykuły i materiały na temat sposobu, w jaki Genk wykorzystuje swoje przemysłowe dziedzictwo na rzecz przyszłego rozwoju:
http://www.just-transition.info/coal-will-always-bepart-of-the-story
http://www.flanderstoday.eu/business/coal-digital-waterschei-mine-becomes-new-business-park
https://oppla.eu/genk-nbs-bridging-green-and-industrial-heritage
Informacje na temat zrewitalizowanych kopalni, omówionych w niniejszym studium przypadku:
http://www.thorpark.be/en/Infrastructure/Urban_Park
http://www.c-mine.be/Contact_Info/Over_C_mine?lang=en
https://www.labiomista.be/homepage